Alfabe

A ,a ,B ,b ,Ç ,ç ,D ,d ,E ,e ,Ä ,ä , F ,f ,G ,g ,H ,h ,İ ,i ,J ,j ,Ž ,ž ,K , k ,L ,l ,M ,m ,N ,n ,Ň ,ň ,O ,o , Ö ,ö ,P ,p ,R ,r ,S ,s ,Ş ,ş ,T ,t , U ,u ,Ü ,ü ,W ,w ,Y ,y ,Ý ,ý ,Z ,z.

Türkmenistan alfabesinde Türkiye alfabesinden farklı olan harfler şunlardır:
ä: açık e
j: c
ž: j
ň: genizsi n
w: v
ý: y
y: ı 

Dilbilgisi 

 

Zamirler [

1-Şahıs Zamirleri
Türkmence şahıs zamirleri aşağı yukarı Türkiye Türkçesindeki gibidir:
Men, sen, ol, biz, siz, olar

Yönelme hallerinde n>ň değişmesi olur:
maňa, saňa, oňa

2-İşaret Zamirleri
Türkmence işaret zamirleri şunlardır: Bu, şu, ol, şol.
Çekimli hallerde;

• "Bu" işaret zamiri "m" ile başlar.
• Ek ile zamirlerin aralarına "n" sesi girer.
• Yönelme hallerinde ise n>ň değişmesi olur.

muny: bunu, muňa: buna, onuň: onun 

Fiiller

 

Şimdiki Zaman 

-ýar, -ýär Şimdiki Zaman Eki + Şahıs Ekleri

Şimdiki Zaman
Olumlu				Olumsuz
gelýärin	geliyorum	okaýaryn	okuyorum	gelmeýärin	gelmiyorum	okamaýaryn	okumuyorum
gelýärsiň	geliyorsun	okaýarsyň	okuyorsun	gelmeýärsiň	gelmiyorsun	okamaýarsyň	okumuyorsun
gelýär	geliyor	okaýar	okuyor	gelmeýär	gelmiyor	okamaýar	okumuyor
gelýäris	geliyoruz	okaýarys	okuyoruz	gelmeýäris	gelmiyoruz	okamaýarys	okumuyoruz
gelýärsiňiz	geliyorsunuz	okaýarsyňyz	okuyorsunuz	gelmeýärsiňiz	gelmiyorsunuz	okamaýarsyňyz	okumuyorsunuz
gelýärler	geliyorlar	okaýarlar	okuyorlar	gelmeýärler	gelmiyorlar	okamaýarlar	okumuyorlar

Ğ

Geniş Zaman

Geniş Zaman
Olumlu				Olumsuz
gelerin	gelirim	okaryn	okurum	gelmerin	gelmem	okamaryn	okumam
gelersiň	gelirsin	okarsyň	okursun	gelmersiň	gelmezsin	okamarsyň	okumazsın
geler	gelir	okar	okur	gelmez	gelmez	okamaz	okumaz
geleris	geliriz	okarys	okuruz	gelmeris	gelmeyiz	okamarys	okumayız
gelersiňiz	gelirsiniz	okarsyňyz	okursunuz	gelmersiňiz	gelmezsiniz	okamarsyňyz	okumazsınız
gelerler	gelirler	okarlar	okurlar	gelmezler	gelmezler	okamazlar	okumazlar

Gelecek Zaman

Türkmence gelecek zamanda şahıslara göre fiil çekimi yoktur. Bunun yerine zamirler kullanılır.

Gelecek Zaman
Olumlu				Olumsuz
men geljek	geleceğim	men okajak	okuyacağım	men geljek däl	gelmeyeceğim	men okajak däl	okumayacağım
sen geljek	geleceksin	sen okajak	okuyacaksın	sen geljek däl	gelmeyeceksin	sen okajak däl	okumayacaksın
ol geljek	gelecek	ol okajak	okuyacak	ol geljek däl	gelmeyecek	ol okajak däl	okumayacak
biz geljek	geleceğiz	biz okajak	okuyacağız	biz geljek däl	gelmeyeceğiz	biz okajak däl	okumayacağız
siz geljek	geleceksiniz	siz okajak	okuyacaksınız	siz geljek däl	gelmeyeceksiniz	siz okajak däl	okumayacaksınız
olar geljek	gelecekler	olar okajak	okuyacaklar	olar geljek däl	gelmeyecekler	olar okajak däl	okumayacaklar

Görülen Geçmiş Zaman

Görülen Geçmiş Zaman
Olumlu				Olumsuz
geldim	geldim	okadym	okudum	gelmedim	gelmedim	okamadym	okumadım
geldiň	geldin	okadyň	okudun	gelmediň	gelmedin	okamadyň	okumadın
geldi	geldi	okady	okudu	gelmedi	gelmedi	okamady	okumadı
geldik	geldik	okadyk	okuduk	gelmedik	gelmedik	okamadyk	okumadık
geldiňiz	geldiniz	okadyňyz	okudunuz	gelmediňiz	gelmediniz	okamadyňyz	okumadınız
geldiler	geldiler	okadylar	okudular	gelmediler	gelmediler	okamadylar	okumadılar

Türkmencenin imlasına bağlı olarak:
Üçüncü şahıslarda görülen geçmiş zaman eki her zaman -dy, -di şeklinde yazılır.

• gördi, gördiler

İki ya da daha fazla heceden sonra tüm şahıslarda bu durum görülür.

• düşündim, düşündiň, düşündi, düşündik, düşündiňiz, düşündiler

 

Öğrenilen Geçmiş Zaman 

Öğrenilen Geçmiş Zaman I
Olumlu				Olumsuz
gelipdirin	gelmişim	okapdyryn	okumuşum	gelmändirin	gelmemişim	okamandyryn	okumamışım
gelipdirsiň	gelmişsin	okapdyrsyň	okumuşsun	gelmändirsiň	gelmemişsin	okamandyrsyň	okumamışsın
gelipdir	gelmiş	okapdyr	okumuş	gelmändir	gelmemiş	okamandyr	okumamış
gelipdiris	gelmişiz	okapdyrys	okumuşuz	gelmändiris	gelmemişiz	okamandyrys	okumamışız
gelipdirsiňiz	gelmişsiniz	okapdyrsyňyz	okumuşsunuz	gelmändirsiňiz	gelmemişsiniz	okamandyrsyňyz	okumamışsınız
gelipdirler	gelmişler	okapdyrlar	okumuşlar	gelmändirler	gelmemişler	okamandyrlar	okumamışlar

 

Dış Kaynaklar [değiştir]

• Türkmen Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlük

 

g • d Türk Lehçeleri
Ogur ya da Bolgar grubu	Bolgar dili*  · Çuvaşça  · Hazarca*
Kıpçak grubu	Baraba dili  · Başkurtça  · Kırım Tatarca1  · Komanca*  · Karaçay Balkarcası  · Karayca  · Karakalpakça  · Kazakça  · Kıpçakça*  · Krımçakça  · Kumukça  · Nogayca  · Tatarca  · Urum dili  · Altay dili  · Kırgızca 1
Oğuz grubu	Afşarca  · Azerice  · Kırım Tatarca1  · Gagavuzca  · Horasan Türkçesi  · Osmanlı Türkçesi*  · Peçenekçe*  · Kaşgayca  · Salarca  · Türkiye Türkçesi  · Türkmence  · Urumca1
Uygur ya da Çagatay grubu	Ayni dili  · Çagatayca*  · Ili Turki  · Lop dili  · Uygurca  · Özbekçe
Sibirya grubu	Çulımca  · Dolganca  · Fuyü Gırgıs dili  · Hakasça  · Doğu Altayca  · Şorca  · Tofaca · Tuvaca  · Batı Yugurca  · Yakutça
Argu grubu	Halaçça

Yazı Sistemi

1924'ten önce, bütün Orta Asya dilleri Arap yazısı ile yazılırdı. 1924-1940 arasında resmî Özbekçe, Stalin idaresi tarafından Kiril alfabesi dayatılıncaya kadar Latin alfabesi ile yazılmıştır. 1992 yılına kadar Özbekler Kiril alfabesini kullanmaya devam ettiler, fakat şimdi Kiril alfabesi hâlâ yaygın olmasına rağmen Latin alfabesi resmî olarak kabul edilmiştir.

• Kiril:

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж
З з	И и	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о
П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц
Ч ч	Ш ш	Ъ ъ	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я	Ў ў
Қ қ	Ғ ғ	Ҳ ҳ

• Latin:

А а	B b	V v	G g	D d	Е е	Yo yo	J j
Z z	I i	Y y	K k	L l	М m	Н n	О о
P p	R r	S s	Т t	U u	F f	X x	Ts ts
Ch ch	Sh sh	'	-	E e	Yu yu	Ya ya	O' o'
Q q	G' g'	H h

 

Metin Örneği

Latin	Kiril	Kelimesi Kelimesine aktarım	Türkçe
Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng bo'lib tug'iladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari bilan birodarlarcha muomala qilishlari zarur.	Барча одамлар эркин, қадр-қиммат ва ҳуқуқларда тенг бўлиб туғиладилар. Улар ақл ва виждон соҳибидирлар ва бир-бирлари ила биродарларча муомала қилишлари зарур.	Varca ademler erkin, kadir-kıymet ve hukuklarda denk olup doğulurlar. Onlar akıl ve vicdan sahibidirler ve bir-birleri ile biraderlerce muamele kılışları zaruri.	Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahipler ve birbirlerine kar şı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.

                                                                                                          Özbekçe

Yazı Sistemi

1924'ten önce, bütün Orta Asya dilleri Arap yazısı ile yazılırdı. 1924-1940 arasında resmî Özbekçe, Stalin idaresi tarafından Kiril alfabesi dayatılıncaya kadar Latin alfabesi ile yazılmıştır. 1992 yılına kadar Özbekler Kiril alfabesini kullanmaya devam ettiler, fakat şimdi Kiril alfabesi hâlâ yaygın olmasına rağmen Latin alfabesi resmî olarak kabul edilmiştir.

• Kiril:

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж
З з	И и	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о
П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц
Ч ч	Ш ш	Ъ ъ	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я	Ў ў
Қ қ	Ғ ғ	Ҳ ҳ

• Latin:

А а	B b	V v	G g	D d	Е е	Yo yo	J j
Z z	I i	Y y	K k	L l	М m	Н n	О о
P p	R r	S s	Т t	U u	F f	X x	Ts ts
Ch ch	Sh sh	'	-	E e	Yu yu	Ya ya	O' o'
Q q	G' g'	H h

 

Metin Örneği 

Latin	Kiril	Kelimesi Kelimesine aktarım	Türkçe
Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng bo'lib tug'iladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari bilan birodarlarcha muomala qilishlari zarur.	Барча одамлар эркин, қадр-қиммат ва ҳуқуқларда тенг бўлиб туғиладилар. Улар ақл ва виждон соҳибидирлар ва бир-бирлари ила биродарларча муомала қилишлари зарур.	Varca ademler erkin, kadir-kıymet ve hukuklarda denk olup doğulurlar. Onlar akıl ve vicdan sahibidirler ve bir-birleri ile biraderlerce muamele kılışları zaruri.	Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahipler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.

Türk Lehçeleri
Ogur ya da Bolgar grubu	Bolgar dili*  · Çuvaşça  · Hazarca*
Kıpçak grubu	Baraba dili  · Başkurtça  · Kırım Tatarca1  · Komanca*  · Karaçay Balkarcası  · Karayca  · Karakalpakça  · Kazakça  · Kıpçakça*  · Krımçakça  · Kumukça  · Nogayca  · Tatarca  · Urum dili  · Altay dili  · Kırgızca 1
Oğuz grubu	Afşarca  · Azerice  · Kırım Tatarca1  · Gagavuzca  · Horasan Türkçesi  · Osmanlı Türkçesi*  · Peçenekçe*  · Kaşgayca  · Salarca  · Türkiye Türkçesi  · Türkmence  · Urumca1
Uygur ya da Çagatay grubu	Ayni dili  · Çagatayca*  · Ili Turki  · Lop dili  · Uygurca  · Özbekçe
Sibirya grubu	Çulımca  · Dolganca  · Fuyü Gırg ıs dili  · Hakasça  · Doğu Altayca  · Şorca  · Tofaca  · Tuvaca  · Batı Yugurca  · Yakutça
Argu grubu	Halaçça

                                                                             Gagauzca

Kiril abecesi [değiştir]

А а	Ä ä	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё
Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Л л	М м	Н н
О о	Ö ö	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ӱ ӱ
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы
Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Latin abecesi [değiştir]

А а	Ä ä	B b	C c	Ç ç	D d	Е е	F f
G g	H h	I ı	İ i	J j	K k	L l	M m
N n	O o	Ö ö	Р р	R r	S s	Ş ş	T t
Ţ ţ	U u	Ü ü	V v	Y y	Z z

Gagavuz Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü

Gagavuz Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü Yeni

Gagavuzca Bir Web Sitesi

g • d Türk Lehçeleri
Ogur ya da Bolgar grubu	Bolgar dili*  · Çuvaşça  · Hazarca*
Kıpçak grubu	Baraba dili  · Başkurtça  · Kırım Tatarca1  · Komanca*  · Karaçay Balkarcası  · Karayca  · Karakalpakça  · Kazakça  · Kıpçakça*  · Krımçakça  · Kumukça  · Nogayca  · Tatarca  · Urum dili  · Altay dili  · Kırgızca 1
Oğuz grubu	Afşarca  · Azerice  · Kırım Tatarca1  · Gagavuzca  · Horasan Türkçesi  · Osmanlı Türkçesi*  · Peçenekçe*  · Kaşgayca  · Salarca  · Türkiye Türkçesi  · Türkmence  · Urumca1
Uygur ya da Çagatay grubu	Ayni dili  · Çagatayca*  · Ili Turki  · Lop dili  · Uygurca  · Özbekçe
Sibirya grubu	Çulımca  · Dolganca  · Fuyü Gırgıs dili  · Hakasça  · Doğu Altayca  · Şorca  · Tofaca  · Tuvaca  · Batı Yugurca  · Yakutça
Argu grubu	Halaçça

Gagauzca Sözlüğü;http://sozluk.turkbirlik.gen.tr/index.php?a=list&d=23&p=1


                                         UYgurca

Uygurca 10. yüzyıldan beri Arap alfabesi ile yazılmaktadır. 1969-1983 yılları arasında Çin hükümetinin hazırlattığı Uygur Latin alfabesi ile yazılmış fakat sonra Uygurca sesleri gösteren ek işaretler ile Arap alfabesine dönülmüştür.

Aşağıdaki tablo Arap ve Latin harflerinin bir karşılaştırılmasıdır:

(Kullandığınız web tarayıcınıza bağlı olarak bazı karakterleri göremeyebilirsiniz)

Uygur alfabesinin kıyaslanması

Arapça	Latince	Kiril	ULY	Türkçe	IPA		Arabik	Latin	Kiril	ULY	Türk	IPA
ئا	A a	A a	A a	A a	/a/		ق	Ķ ķ	Қ қ	Q q	K k	/q/
ئە	Ə ə	Ə ə	E e	E e	/æ/		ك	K k	K k	K k	K k	/k/
ب	B b	Б б	B b	B b	/b/		ڭ	-ng	Ң ң	-ng	-ng	/ŋ/
پ	P p	П п	P p	P p	/p/		گ	G g	Г г	G g	G g	/ɡ/
ت	T t	Т т	T t	T t	/t/		ل	L l	Л л	L l	L l	/l/
ج	J j	Җ җ	J j	C c	/ʤ/		م	M m	М м	M m	M m	/m/
چ	Q q	Ч ч	CH ch	Ç ç	/ʧ/		ن	N n	Н н	N n	N n	/n/
خ	H h	X x	X x	H h	/x/		ھ	H̡ h̡	Һ һ	H h	H h	/h/
د	D d	Д д	D d	D d	/d/		ئو	O o	О о	О о	O o	/o/
ر	R r	Р р	R r	R r	/r/		ئۇ	U u	У у	U u	U u	/u/
ز	Z z	З з	Z z	Z z	/z/		ئۆ	Ɵ ɵ	Ө ө	Ö ö	Ö ö	/ø/
ژ	Ⱬ ⱬ	Ж ж	J j	J j	/ʒ/		ئۈ	Ü ü	Ү ү	Ü ü	Ü ü	/y/
س	S s	С с	S s	S s	/s/		ۋ	V v	В в	W w	V v	/v/
ش	X x	Ш ш	SH sh	Ş ş	/ʃ/		ئې	E e	E e	É é	E e	/e/
غ	Ƣƣ	Ғ ғ	GH gh	Ğ ğ	/ʁ/		ئى	I i	И и	I i	İ i/I ı	/i/ or /ɨ/
ف	F f	Ф ф	F f	F f	/f/		ي	Y y	Й й	Y y	Y y	/j/

Uygur Kiril alfabesi ek olarak iki harfe sahiptir, ki bunlar iki sesin kombinasyonudur.Bunlar aşağıda Arabik ve Latin harflerinin eşdeğeriyle gösterilmiştir.

Lirik	Arabik	Latin
Ю ю	يۇ	yu
Я я	يا	ya

Referans: http://www.uyghurdictionary.org/excerpts/An%20Introduction%20to%20LSU.pdf

 

 

Metin Örneği 

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 1. maddesi:...

Türkçe	Yengi Yezik̡	Uygur Kril	Uygur Türk	K̡ona Yezik̡
Bütün insanlar özgür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik duygusu ile hareket etmelidirler.	Həmmə adəm zatidinla ərkin, izzət-hurmət wə hoquqta bab-barawər bolup tughulghan. Ular əqilgə wə wijdangha igə, həmdə bir-birigə qerindaxliq munasiwitigə khas roh bilən mu’amilə qilixi kerək.	Һәммә адәм затидинла әркин, иззәт-һөрмәт вә һоқуқта баббаравәр болуп туғулған. Улар әқилғә вә виджданға игә һәмдә бир-биригә қериндашлиқ мунасивитигә хаш рох билән му’амилә қилиши керәк.	Hemme adem zatidinla erkin, izzet-hörmet we xoquqta babbarawer bolup tuğulğan. Ular eqilğe we wicdanğa ige hemde bir-birige qérindaşliq munasiwitige xaş rox bilen mu’amile qilişi kérek.	ھەممە ئادەم زاتىدىنلا ئەركىن، ئىززەت-ھۆرمەت ۋە ھوقۇقتا بابباراۋەر بولۇپ تۇغۇلغان. ئۇلار ئەقىلغە ۋە ۋىجدانغا ئىگە ھەمدە بىر-بىرىگە قېرىنداشلىق مۇناسىۋىتىگە خاس روھ بىلەن مۇئامىلە قىلىشى

                                       Kazakça

Şahıs Zamirleri

Teklik		Çokluk
Kazakça	Türkçe	Kazakça	Türkçe
Мен (Men)	Ben	Біз (Biz)	Biz
Сен (Sen)	Sen (teklik samimî)	Сендер (Sender)	Siz (çokluk samimî)
Сіз (Siz)	Siz (teklik resmî)	Сіздер (Sizder)	Sizler (çokluk resmî)
Ол (Ol)	O	Олар (Olar)	Onlar

Türk Lehçeleri
Ogur ya da Bolgar grubu	Bolgar dili*  · Çuvaşça  · Hazarca*
Kıpçak grubu	Baraba dili  · Başkurtça  · Kırım Tatarca1  · Komanca*  · Karaçay Balkarcası  · Karayca  · Karakalpakça  · Kazakça  · Kıpçakça*  · Krımçakça  · Kumukça  · Nogayca  · Tatarca  · Urum dili  · Altay dili  · Kırgızca 1
Oğuz grubu	Afşarca  · Azerice  · Kırım Tatarca1  · Gagavuzca  · Horasan Türkçesi  · Osmanlı Türkçesi*  · Peçenekçe*  · Kaşgayca  · Salarca  · Türkiye Türkçesi  · Türkmence  · Urumca1
Uygur ya da Çagatay grubu	Ayni dili  · Çagatayca*  · Ili Turki  · Lop dili  · Uygurca  · Özbekçe
Sibirya grubu	Çulımca  · Dolganca  · Fuyü Gırgıs dili  · Hakasça  · Doğu Altayca  · Şorca  · Tofaca  · Tuvaca  · Batı Yugurca  · Yakutça
Argu grubu	Halaçça

                                     Kırgızca

Şahıs Zamirleri

Teklik		Çokluk
Kırgızca	Türkçe	Kırgızca	Türkçe
Мен (Men)	Ben	Биз (Biz)	Biz
Сен (Sen)	Sen (teklik samimî)	Сендер (Sender)	Siz (çokluk samimî)
Сиз (Siz)	Siz (teklik resmî)	Сіздер (Sizder)	Sizler (çokluk resmî)
Ал (al)	O	Алар (alar)	Onlar

Ogur ya da Bolgar grubu	Bolgar dili*  · Çuvaşça  · Hazarca*
Kıpçak grubu	Baraba dili  · Başkurtça  · Kırım Tatarca1  · Komanca*  · Karaçay Balkarcası  · Karayca  · Karakalpakça  · Kazakça  · Kıpçakça*  · Krımçakça  · Kumukça  · Nogayca  · Tatarca  · Urum dili  · Altay dili  · Kırgızca 1
Oğuz grubu	Afşarca  · Azerice  · Kırım Tatarca1  · Gagavuzca  · Horasan Türkçesi  · Osmanlı Türkçesi*  · Peçenekçe*  · Kaşgayca  · Salarca  · Türkiye Türkçesi  · Türkmence  · Urumca1
Uygur ya da Çagatay grubu	Ayni dili  · Çagatayca*  · Ili Turki  · Lop dili  · Uygurca  · Özbekçe
Sibirya grubu	Çulımca  · Dolganca  · Fuyü Gırgıs dili  · Hakasça  · Doğu Altayca  · Şorca  · Tofaca  · Tuvaca  · Batı Yugurca  · Yakutça
Argu grubu	Halaçça

                                   Tatarca

a / e, o / ö, u / ü, î / i, ı / í

Tatarca Şahıs Zamirleri:
Zamir	Olumlu		Olumsuz
min	uquçımın	uquçı idem	uquçı tügelmen	uquçı tügel idem
ben	öğrenciyim	öğrenciydim	öğrenci değilim	öğrenci değildim
sin	uquçısıñ	uquçı ideñ	uquçı tügelseñ	uquçı tügel ideñ
sen	öğrencisin	öğrenciydin	öğrenci değilsin	öğrenci değildin
ul	uquçı	uquçı ide	uquçı tügel	uquçı tügel ide
o	öğrenci(dir)	öğrenciydi	öğrenci değil(dir)	öğrenci değildi
bez	uquçıbız	uquçı idek	uquçı tügelbiz	uquçı tügel idik
biz	öğrenciyiz	öğrenciydik	öğrenci değiliz	öğrenci değildik
sez	uquçısız	uquçı idegez	uquçı tügelsiz	uquçı tügel idegez
siz	öğrencisiniz	öğrenciydiniz	öğrenci değilsiniz	öğrenci değildiniz
alar	uquçılar	uquçı idelär	uquçı tügellär	uquçı tügel idelär
onlar	öğrenci(dirler)	öğrenciydi(ler)	öğrenci değil(dirler)	öğrenci değildi(ler)

 

Sayılar / İsäp

 

Kaç? / Niçä, küpme?

1	bir	ber
2	iki	ike
3	üç	öç
4	dört	dürt
5	beş	biş
6	altı	altı
7	yedi	cide
8	sekiz	sigez
9	dokuz	tuğız
10	on	un
11	on bir	un ber
12	on iki	un ike
13	on üç	un öç
14	on dört	un dürt
15	on beş	un biş
16	on altı	un altı
17	on yedi	un cide
18	on sekiz	un sigez
19	on dokuz	un tuğız
20	yirmi	yegerme
21	yirmi bir	yegerme ber
30	otuz	utız
40	kırk	qırıq
50	elli	ille
60	altmış	altmış
70	yetmiş	citmeş
80	seksen	siksän
90	doksan	tuqsan
100	yüz	yöz
200	iki yüz	ike yöz
1000	bin	meñ
10.000	on bin	un meñ
1.000.000	milyon	million
37	otuz yedi	utız cide
125	yüz yirmi beş	yöz yegerme biş
1,5	bir buçuk	ber yarım
2/3	üçte iki	öçtän ike
1/2	yarım	yartı, yarım
%1	yüzde bir	ber prosınt, yözdä ber
1+1	bir çift	ber par
(1+1)+(1+1)	iki çift	ike par

Kaçıncı? (Hangisi?) / Niçänçe? (Qaysı?) 

1	birinci	berençe
2	ikinci	ikençe
3	üçüncü	öçençe
4	dördüncü	dürtençe
5	beşinci	bişençe
6	altıncı	altınçı
7	yedinci	cidençe
8	sekizinci	sigezençe
9	dokuzuncu	tuğızınçı
10	onuncu	unınçı
11	on birinci	un berençe
20	yirminci	yegermençe
31	otuz birinci	utız berençe

 

Renkler / Töslär

ak	aq
lacivert	zäñgär
mavi	kük
yeşil	yäşel
sarı	sarı
kızıl, al	qızıl
kahverengi	körän
turuncu	qızğılt-sarı
alacalı (alaca bulaca)	çuar
pembe	al, alsu
gümüş	kömeş
gri, boz	sorı
mor	miläwşä
açık	aqsıl
koyu	qarañğı
parlak	yap-yaqtı, açıq
açık mavi	aqsıl-zäñgär
parlak kırmızı	cete qızıl
koyu sarı	bik sarı
siyah, kara	qara
leylak, eflatun	miläwşä, şämäxä

 

Ön Adlar / Sífatlar

büyük	böyek
yüce (ulu)	olı, zur
yüksek, üstün	biek, yuğarı
sıcak, kaynar	esse, qaynar
kirli, pis	pıçraq, şaqşı
koyu, yogun	quyı
ucuz	arzan
sert, katı	qatı
canlı, diri	canlı, tere
sıvık, açık (çay için)	sıyıq (çay öçen)
yağlı	simez, maylı
ekşi	äçe
kısa	qısqa
güzel	matur, çibär, güzäl
yuvarlak	tügäräk
hafif	ciñel
küçük	keçkenä, bäläkäy
genç	yäş
sulu	yüeş, sulı
karanlık, bulutlu	qarañğı, yamansu
yumuşak	yomşaq
aşağı, alçak	tübän, tebenek
yeni	yaña
keskin, sivri	ütken
kötü	naçar
dolu	tulı
boş	buş
taze, yeni	saf, yaña
zayıf, güçsüz	zäğif, köçsez
tatlı	tatlı, ballı
yaşli, ihtiyar	qart, olı
eski	iske
kuru, susuz	qorı, susız
tuzlu	tozlı
gülünç, komik	kölkele, qızıq, komik
çiğ, pişmemiş	yüeş, dımlı, peşmägän
cesur, yürekli	qíu, batır
karanlık	qarañğı
ılık	cılı
ağır	awır
iyi	yaxşı, äybät
soğuk, serin	suıq, salqın
temiz, pak	çista, päq
saf	saf
geniş	kiñ
ışık, aydın	yaqtı, açıq

 

Adıllar / Almaşlıqlar

Ben	Min
Sen	Sin
O	Ul
Biz	Bez
Siz	Sez
Onlar	Alar
Benim, benimki	Minem, mineke
Senin, seninki	Sineñ, sineke
Onun, onunki	Anıñ, anıqı
Bizim, bizimki	Bezneñ, bezneke
Sizin, sizinki	Sezneñ, sezneke
Onların, onlarınki	Alarnıñ, alarnıqı
Kendimi	Üzemne
Kendini	Üzeñne
Kendi	Üzen
Kendimizi	Üzebezne
Kendinizi	Üzegezne
Kendileri	Üzlären
en	iñ
hepsi, bütün	böten, barlıq, barça
her	här, törle
Her türlü insan var.	Törle keşelär bar.
o	tege
bu değil	bu tügel
hiç kimse	berkem dä, hiçkem
Burada hiç kimse yok.	Monda berkem dä yuq.
bir şey değil	hiçnärsä, hiçbernärsä
Hiç kimseye söyleme.	Berkemgä dä äytmä (söylämä).
O hiçbir şeyi bilmiyor.	Ul bernärsä dä belmi.
Onun hiçbir şeyi yok.	Anıñ bernärsäse dä yuq.
O, bugün bir şeyle meşgul değil.	Ul bügen buş.
Ben hiçbir şeye hayret etmiyorum.	Min bernärsägä dä ğäcäplänmim.
hiç kimseninki, hiçbirininki	berkemneke dä
Sorulacak kimse yok.	Soraşırğa berkem dä yuq.
Onu düşünmeye gerek yok.	Bu turıda uylap torası da yuq.
mazeret yok	aqlanası yuq
kimdir	kemder
kim olursa	kem dä bulsa
herhangi bir kişi	berär kem
ne olursa	närsä dä bulsa
birkaç	berniçä
Kaç? Ne kadar?	Niçä? Ni qädär? Niçäw?

 

Dil / Tel 

konuşma	söyläş
Ne yazık ki Tatarca bilmiyorum.	Qızğanıç, min Tatarça belmim (söyläşmim)
Tatarca konuşmayı öğrenmek istiyorum.	Min Tatarça söyläşergä öyränergä telim
Lütfen yavaş konuşunuz.	Aqrınraq söyläşegezçe, zínhar
O ne söyledi?	Ul ni söyläde? (Ul närsä äytte?)
anla	añla
Siz beni anlıyor musunuz?	Sez mine añlísızmı?
Ben sizi anladım/anlamadım.	Min sezne añladım/añlamadım.
Söylediklerinizin hepsini anladım.	Min sez äytkännärneñ häresen (barısın) da añladım.
Lütfen, yineleyiniz.	Zínhar, qabat äytep itegez.
söyleyiş	äyteleş
Bana Tatarcanın söyleyişi zor geliyor.	Miña Tatarça äyteleş qíın kilä (birelä).
söz	süz
Bu sözün Tatarcası nedir?	Bu süzneñ Tatarçası niçek?
Siz Başkırtça biliyor musunuz?	Sez Başqortça beläsezme?

 

Esenleşme / Sälâmläşü 

Selâm!	Sälâm!
Merhaba!	İsänme(sez)!
Hayırlı günler (sabahlar, akşamlar)!	Xäyerle könlär (irtä, kiç)!
Hoş geldiniz, değerli dostlar (arkadaşlar)!	Räxim itegez (Xuş kildegez), qäderle duslar (arqadaşlar)!
Sizi gördüğüme sevindim.	Sezne kürüemä şatmın.
Hakkınızda çok şey duydum.	Xaqığız (Sezneñ turında) bik küp işettem.
Nasılsın(ız)?	Xällär(egez) niçek?
İyiyim.	Äybät.
Akrabalarınız nasıl?	Tuğannarığız niçek yäşi?
Hepsi iyiler.	Härese (barısı) isän-saw.

 

Tanışmak / Tanışu

İznizle tanışabilir miyiz?	Sezneñ belän tanışırğa röxsät itegez.
Sizinle tanıştığımıza çok sevindim.	Sezneñ belän tanışuğa bik şatmın
Ben sizi bir yerde görmüş gibiyim.	Min sezne qaydadır kürgän kebek.
ad	at
soyadı	näsel (iseme), famili
Adınız nedir?	İsemegez niçek?
Adım...	İsemem...
Siz nerede yaşıyorsunuz?	Sez qayda yäşisez?
Ben Kazan kentinde yaşıyurum.	Min Qazan şähärendä yäşim.
Siz nereden geldiniz?	Sez qaydan kildegez?
İstanbul'dan geldim.	Ístanbuldan kildem.

 

Teşekkür / Räxmät

Teşekkür	Şöker
Teşekkür ederim, teşekkürler!	Räxmät!
İlginiz için teşekkürler!	İğtibarığız öçen räxmät!
Çok teşekkürler!	Bik zur räxmät!
Size borçluyum.	Min sezgä bik burıçlımın.
Dilerim.	Räxmät äytmäsägez dä bula.
Çok mutluyum.	Bik qänäğätmen.

 

Vedalaşma, dilek bildirme / Xuşlaşu, teläk belderü

Hoşçakal(ınız)!	Xuş, saw bul(ığız)! İsän-saw qalığız!
Yeniden görüşmek üzere!	Yaña oçraşularğa qädär!
Hayırlı geceler!	Tınıç yoqı! Hayirli kic!
Hayırlı yolculuklar!	Xäyerle yul!
Selam söyle(yiniz)!	Säläm äyt(egez), tapşır(ığız)!
Görüşürüz!	Kureşerbez!
Yarına kadar!	İrtägä qädär!

 

Görünen organlar / Tän öleşläre (organnarı)

saç	çäç
Saç tara.	çäçne tara
göz	küz
kara gözler	qara küzlär
diş	teş
Dişlerini fırçala.	Teşlärne tazartu.
ayak	ayaq
Ayağa giy.	Ayaqqa ki.
baş	baş
Başım ağrıyor.	Başım awırta.
burun	borın
ağız	awız
parmak	barmak
el	qul
Tokalaşalım.	Qullarnı qısíq.
kulak	qolaq
bıyık	míıq
Bıyığı tıraş et.	Míıqnı qır.
dil	tel

 

İç organlar / Eç orğannar

ciğer	bawır
böbrek	böyer
bağırsaklar	eçäklär
yürek	yöräk
mide	aşqazan

 

Özür dilemek / Ğafu ütenü

Lütfen bağışlayınız.	Zínhar öçen ğafu itegez
Geciktiğim için özür dilerim.	Soñğa qalğanım öçen ğafu itegez
Çok üzgünüm.	Bik qızğaniç
Affedersiniz, ben farklı düşünüyorum.	Ğafu itegez. min ikençe törle uylím
Affedersiniz, ben size engel oluyor muyum?	Ğafu itegez, min sezgä qomaçawlímmı?