Göktürk(Orhun) Alfabesi
| Kullanım |
Göstergeler |
Latin Transliterasyon ve IPA Transkripsiyon |
| Ünlüler |
 |
A |
/a/, /e/ |
 |
İ |
/ɯ/, /i/, /j/ |
 |
O |
/u/, /o/, /w/ |
 |
U |
/ø/, /y/, /w/ |
| Ünsüzler |
Ünlü Uyumu |
(¹) — Kalın,
(²) — İnce
ünlüler ile |
 |
 |
B¹ |
/b/ |
B² |
/b/ |
 |
 |
D¹ |
/d/ |
D² |
/d/ |
 |
 |
G¹ |
/g/ |
G² |
/g/ |
 |
 |
L¹ |
/l/ |
L² |
/l/ |
 |
 |
N¹ |
/n/ |
N² |
/n/ |
 |
 |
R¹ |
/r/ |
R² |
/r/ |
 |
 |
S¹ |
/s/ |
S² |
/s/ |
 |
 |
T¹ |
/t/ |
T² |
/t/ |
 |
 |
C¹ |
/ʤ/ |
C² |
/ʤ/ |
Sadece (¹) — /q/
Sadece (²) — /k/ |
 |
 |
K |
/q/ |
K |
/k/ |
Tüm ünlüler ile |
 |
-Ç |
/ʧ/ |
 |
-M |
/m/ |
 |
-P |
/p/ |
 |
-Ş |
/ʃ/ |
 |
-Z |
/z/ |
 |
-NG |
/ŋ/ |
| Birleşik Sesler |
+ Ünlü |
 |
İÇ, Çİ, Ç |
/iʧ/, /ʧi/, /ʧ/ |
 |
İK, Kİ, K |
/ɯq/, /qɯ/, /q/ |
 |
 |
OK, KO,
UK, KU,
K |
/oq/, /qo/,
/uq/, /qu/,
/q/ |
ÖK, KÖ,
ÜK, KÜ,
K |
/øk/, /kø/,
/yk/, /ky/,
/k/ |
| + Ünsüz |
 |
-NÇ |
/nʧ/ |
 |
-NC |
/nʤ/ |
 |
-LT |
/lt/, /ld/ |
 |
-NT |
/nt/, /nd/ |
| Sözcük ayırma imi |
 |
none |
| (-) — Sadece sözcük sonunda |
Örnek
Orhun Yazıtlarında yazılışına göre
Tengri sözcüğü
— yazıt
T²NGR²I — transliterasyon
/teŋri/ — transkripsiyon
teñri — Türk Latin
İdeografi örnekleri
Orhun abecesinin ideografik yorumları bulunmaktadır. Özellikle özel isimlerde açıkça görülür. Bu ideografiler bugünkü Türkçeyle de desteklenebilir.
- Türkçedeki ev sözcüğü
- harfi ince ünlülerle kullanılır ve sözcük içinde /be/ veya /eb/ diye okunur. Şekli bir çadırı andırmaktadır. Tek başına /eb/ diye okunur ve ev anlamına gelir. Nitekim ev sözcüğü zâten /b/ sesinin sonradan /v/ sesine dönüşmesiyle eb > ev şekline dönüşmüştür.
- Türkçedeki ok sözcüğü
- harfi sözcük içinde /ok/, /ko/, /uk/, /ku/ gibi okunuşlara sahiptir. Açıkça şekli aşağı doğru bir oktur, zâten tek başına okunduğunda /ok/ sesini verir.
- Türkçedeki ay ve yay sözcükleri
- harfi sözcük içinde /ay/ veya /ya/ diye okunur, kalın ünlülerle kullanılır. Şekli yarım aya benzetilebilir. Ayrıca /ya/ diye okunduğunda yay anlamına gelir, kaldı ki şekli aynı haklılıkla yaya benzetilebilir. Nitekim, ya > yağ > yay dönüşümü olduğu düşünülmektedir.
- Türkçedeki at ve dağ sözcükleri
- harfi sözcük içinde /at/ veya /ta/ diye okunur, kalın ünlülerle kullanılır. Şekli yükseklik, uzaklık kavramlarını çağrıştırabilir. Tek başına dağ ya da at anlamına gelir. ta > tağ > dağ dönüşümüne uğradığı açıktır. Kaldı ki Anadolu'da hâlâ uzaklık, büyüklük ya da abartı belirtmek için taa deyişi yaygındır. Bunun yanında farklı zamanlarda şekli değişmiştir. Genelde bu şekillerin bir atın üstüne binmiş adam çağrışımı yaptığı da düşünülmektedir.
- Türkçedeki en pekiştirme sıfatı
- harfi /eng/ diye okunur. Şekli, tek kolunu açılı olarak kaldırmış bir kişi olarak düşünüldüğünde büyük bir şeyi gösteren kişi çağrışımı yapmaktadır. Zâten bugün de buna benzer olarak pekiştirme anlamı taşır ("en büyük", "en yüksek", vb.).
Çağımızda kullanımı
İlk kez Orhun Yazıtlarında bulunmuş ve çözümlenmiş olduğu iddia edilen bu alfabe, Türkoloji ile uğraşanlarca sayısal ortama aktarılmış ve yazıtipleri oluşturulmuştur. Türkolog Mehmet Kömen tarafından da 'Türük Bil Yazısı Yazım Kuralları' adıyla da kitaplaştırılmış ve araştırmacıların bilgisayar ortamında yararlanabilmesi amacıyla da içeriğine CD eklenmiştir.
Bu aşamada var olan sorunlar ise tüm türkoloji çalışması yapanların (batı kökenli tez ile tüm türk dünyası lehçelerini temel alan tezler) ortak olarak buluşamadığı konularda vardır. Okunması ve tarihlenme biçimleri de bu tartışmalar kapsamındadır.
Arapça yazı
Arapça alfabesi toplam 28 harften oluşur. Osmanlıcada Arap harflerinin yanı sıra Farsçadaki p ( پ ), ç ( ﭺ ) ve ( ﮊ ) harflerini de kullanmışlardır. Bu 31 harfin dışında Türkçedeki ince g ünsüzünü belirtmek için kef harfine bir çizgi eklenerek gef, genizsi n ünsüzü için üç nokta eklenerek nef (sağır kef, kâf-ı nunî), lam ile eliften lamelif, hemze ile h harfinin ünlü şekli olan hâ-i resmiye harfleri oluşturulmuştur.
Osmanlıca sağdan sola doğru yazılır. Arap harflerinde temel ve küçük harf ayrımı yoktur. Noktalama işaretlerinde kesin kurallar bulunmamaktadır. Arap harfleri sözcüklerin başında, ortasında ve sonunda farklı biçimde yazılır. Bazı harfler (dal, zel, re, je, vav د , ذ , ر, ز, ژ, و ) bir sonraki harfle birleşmez.
Arap harflerinin Türkçedeki zengin ünlü sistemini karşılamada yetersiz olduğu düşünülür. Örneğin Arap alfabesindeki elif (ﺍ ) Türkçedeki a ve e ünlüsünün karşılığıdır ya da Türkçedeki u, ü, o, ö ünlülerinin yerine Arapçada yalnızca ( ﻭ ) harfi vardır, bu aynı zamanda v ünsüzünün de karşılığıdır.
Gagauzca
Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagauz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu dil. Yaklaşık 150.000 kişi tarafından konuşulur. Gagauzca, Oğuz grubuna bağlı Türk dillerinden biridir.
Komşu dillerden birçok ödünç sözcük almasına rağmen bir Türk ile Gagauz kolayca anlaşabilir. Eskiden Gagauzca Yunan abecesi ile yazılırdı, ancak 1957'de Kiril abecesi kullanılmaya başlanınca Yunan abecesinden cayılmıştır. Moldova'nın bağımsızlığına kavuşması ve Gagauzlara özerklik verilmesinden sonra Türk abecesi üzerine biçimlendirilmiş bir abece oluşturuldu ve günümüzde halâ kullanılmaktadır. Türk alfabesinden farklı olarak Gagavuz abecesinde (Türkçedeki açık e sesi yerine) Ää harfi, Êê ve Ţţ harfleri bulunur. Gagauzcada yazı dili Türkiye'de halk arasında konuşulan Türkçenin yazıya dökülmüş biçimidir denebilir. Ğ harfinin yerine birçok sözcükte, ünlü harfler çift yazılarak Ğ sesi kazandırılır.
Kiril abecesi
| А а |
Ä ä |
Б б |
В в |
Г г |
Д д |
Е е |
Ё ё |
| Ж ж |
З з |
И и |
Й й |
К к |
Л л |
М м |
Н н |
| О о |
Ö ö |
П п |
Р р |
С с |
Т т |
У у |
Ӱ ӱ |
| Ф ф |
Х х |
Ц ц |
Ч ч |
Ш ш |
Щ щ |
Ъ ъ |
Ы ы |
| Ь ь |
Э э |
Ю ю |
Я я |
Latin abecesi
| А а |
Ä ä |
B b |
C c |
Ç ç |
D d |
Е е |
F f |
| G g |
H h |
I ı |
İ i |
J j |
K k |
L l |
M m |
| N n |
O o |
Ö ö |
Р р |
R r |
S s |
Ş ş |
T t |
| Ţ ţ |
U u |
Ü ü |
V v |
Y y |
Z z |
Türkmence
A ,a ,B ,b ,Ç ,ç ,D ,d ,E ,e ,Ä ,ä , F ,f ,G ,g ,H ,h ,İ ,i ,J ,j ,Ž ,ž ,K , k ,L ,l ,M ,m ,N ,n ,Ň ,ň ,O ,o , Ö ,ö ,P ,p ,R ,r ,S ,s ,Ş ,ş ,T ,t , U ,u ,Ü ,ü ,W ,w ,Y ,y ,Ý ,ý ,Z ,z.
Türkmenistan alfabesinde Türkiye alfabesinden farklı olan harfler şunlardır:
ä: açık e
j: c
ž: j
ň: genizsi n
w: v
ý: y
y: ı
Özbekçe
| А а |
Б б |
В в |
Г г |
Д д |
Е е |
Ё ё |
Ж ж |
| З з |
И и |
Й й |
К к |
Л л |
М м |
Н н |
О о |
| П п |
Р р |
С с |
Т т |
У у |
Ф ф |
Х х |
Ц ц |
| Ч ч |
Ш ш |
Ъ ъ |
Ь ь |
Э э |
Ю ю |
Я я |
Ў ў |
| Қ қ |
Ғ ғ |
Ҳ ҳ |
| А а |
B b |
V v |
G g |
D d |
Е е |
Yo yo |
J j |
| Z z |
I i |
Y y |
K k |
L l |
М m |
Н n |
О о |
| P p |
R r |
S s |
Т t |
U u |
F f |
X x |
Ts ts |
| Ch ch |
Sh sh |
' |
- |
E e |
Yu yu |
Ya ya |
O' o' |
| Q q |
G' g' |
H h |
Uygur alfabesinin kıyaslanması
| Arapça |
Latince |
Kiril |
ULY |
Türkçe |
IPA |
|
Arabik |
Latin |
Kiril |
ULY |
Türk |
IPA |
| ئا |
A a |
A a |
A a |
A a |
/a/ |
ق |
Ķ ķ |
Қ қ |
Q q |
K k |
/q/ |
| ئە |
Ə ə |
Ə ə |
E e |
E e |
/æ/ |
ك |
K k |
K k |
K k |
K k |
/k/ |
| ب |
B b |
Б б |
B b |
B b |
/b/ |
ڭ |
-ng |
Ң ң |
-ng |
-ng |
/ŋ/ |
| پ |
P p |
П п |
P p |
P p |
/p/ |
گ |
G g |
Г г |
G g |
G g |
/ɡ/ |
| ت |
T t |
Т т |
T t |
T t |
/t/ |
ل |
L l |
Л л |
L l |
L l |
/l/ |
| ج |
J j |
Җ җ |
J j |
C c |
/ʤ/ |
م |
M m |
М м |
M m |
M m |
/m/ |
| چ |
Q q |
Ч ч |
CH ch |
Ç ç |
/ʧ/ |
ن |
N n |
Н н |
N n |
N n |
/n/ |
| خ |
H h |
X x |
X x |
H h |
/x/ |
ھ |
H̡ h̡ |
Һ һ |
H h |
H h |
/h/ |
| د |
D d |
Д д |
D d |
D d |
/d/ |
ئو |
O o |
О о |
О о |
O o |
/o/ |
| ر |
R r |
Р р |
R r |
R r |
/r/ |
ئۇ |
U u |
У у |
U u |
U u |
/u/ |
| ز |
Z z |
З з |
Z z |
Z z |
/z/ |
ئۆ |
Ɵ ɵ |
Ө ө |
Ö ö |
Ö ö |
/ø/ |
| ژ |
Ⱬ ⱬ |
Ж ж |
J j |
J j |
/ʒ/ |
ئۈ |
Ü ü |
Ү ү |
Ü ü |
Ü ü |
/y/ |
| س |
S s |
С с |
S s |
S s |
/s/ |
ۋ |
V v |
В в |
W w |
V v |
/v/ |
| ش |
X x |
Ш ш |
SH sh |
Ş ş |
/ʃ/ |
ئې |
E e |
E e |
É é |
E e |
/e/ |
| غ |
Ƣƣ |
Ғ ғ |
GH gh |
Ğ ğ |
/ʁ/ |
ئى |
I i |
И и |
I i |
İ i/I ı |
/i/ or /ɨ/ |
| ف |
F f |
Ф ф |
F f |
F f |
/f/ |
ي |
Y y |
Й й |
Y y |
Y y |
/j/ |
Uygur Kiril alfabesi ek olarak iki harfe sahiptir, ki bunlar iki sesin kombinasyonudur.Bunlar aşağıda Arabik ve Latin harflerinin eşdeğeriyle gösterilmiştir.
| Lirik |
Arabik |
Latin |
| Ю ю |
يۇ |
yu |
| Я я |
يا |
ya |
